Chicago News 1952: “Türkiye’de basın susturuluyor”

The New York Times 1954: “Menderes otokrat, Türkiye DP’yle geriye gidiyor”

Herald Tribüne 1957: “Dikkat edilmesi gereken çetin bir başkan: Menderes”

ABD ve basını daima tıpkı

Vakanüvis

Türkiye ile alakalarını krizler üzerine oturtan ABD idaresi, yürüttüğü bu siyasette ülke medyasını da yedeğine alıyor. Türkiye’nin kabına sığmadığı, atak yaptığı her devirde olduğu üzere ABD bugün de medyayı kullanarak, olumsuz haber

“TÜRKİYE’DE BASIN SUSTURULUYOR”

Her vakit ABD’deki karar vericilerin güdümünde hareket eden Amerikan basını, Demokrat Parti ve Başbakan Adnan Menderes’ten haz etmediğini daha birinci yıllarda muhakkak etmişti. Dr. Meral Kuzgun’un, Gazi üniversitesi Akademik Bakış Mecmuası, Cilt 14, Sayı 27, Kış 2020 sayısında yayınlanan “Amerikan Basınında Demokrat Parti, Başbakan Adnan Menderes ve Türk Amerikan Bağlantıları Üzerine Kimi Notlar” başlıklı makalesinde anlatılanlara nazaran, Menderes Hükümeti’nin şimdi ikinci yılında ABD basınında eleştirel yorumlar görülmeye başlanmıştı. DP iktidarının birinci günlerinden itibaren hükümet aleyhine yayınlar yapan, hakaretamiz yorum ve karikatürlerle okur karşısına çıkan Ulus gazetesinden birtakım gazetecilerin takibata uğrayıp, cezaevine konulması, Amerikan basınının sıklıkla işlediği bir husus haline gelmişti. 6 Mayıs 1952 tarihli Decatur Herald gazetesinde, Adnan Menderes Hükümeti’nin basına karşı baskıcı bir tavır sergilediği eleştirisi yapılmıştı.

Tekrar, 6 Mayıs 1952 tarihli Cleveland Plain Dealer gazetesi de, “Türkiye’deki bu gelişmeler, Amerikan halkında Türkiye’de benimsenen demokrasinin mahiyeti hakkında önemli kuşkulara neden olmakta” denilmişti. 8 Mayıs 1952 tarihli Chicago News gazetesi ise gelişmeleri, “Türkiye’de basın susturuluyor” başlığıyla vermişti. Amerikan Dış Siyaset Kurumu tarafından çıkarılan Foreign Policy bülteni de furyaya katılmış ve 1 Ağustos 1952 tarihli nüshasında, “Demokrat Parti’nin siyasi nizamının kâğıt üzerinde bir demokrasiden ibaret olduğu, tek partili yarı otoriter bir devlet yapısına dışarıdan tasa ile bakıldığı” söz edilmişti.

CHP’NİN TEK PARTİ DEVRANINA GÜZELLEME

ABD medyası, 27 yıl süren CHP’nin tek parti idaresi periyodunu ise açık sözlerle desteklemese de “devrim şartları” ve “İkinci Dünya Savaşı etkisi” üzere münasebetlerle mazur görmeye çalışmıştı. 5 Nisan 1953 tarihli The New York Times gazetesinde yer alan bir yorumda, tek parti idaresi, “iyi niyetli lakin halkı probleme sokan gayretlerin sahibi idare” olarak nitelendirmişti.  Gazetenin, “Demokrat Türkiye’de yeni bir kuvvet faaliyet halinde” başlıklı makalesinde, DP öncesi tek parti idaresinin “kendine mahsus şartlar” içerisinde olduğu görüşü  savunulmaktaydı. Yazıda, 1939-1945 yılları ortasında cereyan eden II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’yi olumsuz etkilediği belirtilerek, halkın refah düzeyinin bu nedenle uygunca gerilediği lisana getirilmişti. Makalede, savaş yıllarında CHP hükümetinin, “ister istemez” askerlik için köylü gençlere ve onların malî kaynaklarına el atmak durumunda kaldığı görüşü savunulmuştu.

“TÜRKİYE GERİYE GİDİYOR”MUŞ

Demokrat Parti iktidarında yıllar geçtikçe ABD basının tavrı daha da sertleşmeye başlamıştı. ABD idaresinin, kayıtsız koşulsuz kendi siyasetleri uyarınca davranmasını istediği Adnan Menderes, bu taleplere gücü yettiğince karşı çıktıkça okyanus ötesindeki basın da daha keskin yorumlara yönelmişti. The New York Times, 29 Aralık 1954 tarihli bir haber yoruma “Türkiye geriye gidiyor” başlığını uygun görmüştü. Yazıda, “Başbakan Menderes’in 1946 seçiminden sonra benimsediği demokratik prensipler ince bir ciladan fazlası değil” deniyordu. The New York Times’ın yorumunda, “Adnan Menderes’in otokrat bir çizgide ilerlediği, Türkiye’de basın özgürlüğünün çiğnendiği” üzere değerlendirmelere de yer verilmişti. Gazetede, “Bu kurallarda Türkiye’yi demokrasi eksenli bir ülke olarak tanımlamanın güçleştiği” de ileri sürülmüştü.

HERALD TRIBUNE: “MENDERES ÇETİN BİR LİDER”

Geçen vakit içerisinde Türkiye üzerindeki baskısını arttırmayı tercih eden Amerikan idaresinin bu atakları karşısında Demokrat Parti iktidarı direndikçe direnmiş, bu tavır üzerine de sahibinin sesi ABD basını idarenin siyasetlerini dillendiren haberlere daha çok yer vermeye başlamıştı.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Suriye’yi bir peyk ülke haline getirme eforlarından rahatsız olan Türkiye, SSCB’nin bütün tehditkâr yaklaşımlarına karşın kendi tezlerinden geri adım atmamıştı.

ABD idaresi, devrin iki üstün gücünden birisi olan Sovyetler’in bu baskıları karşısında Menderes Hükümeti’nin kendi isteklerini kabul etmek zorunda kalacağı beklentisine girmiş lakin umduğunu bulamamıştı.

DP Hükümeti, 27 Mayıs darbesiyle sonlanacak iktidarının son yıllarında Sovyetler Birliği’ne de, ABD’ye de Türkiye’nin haklarını kararlılıkla savunuyordu. Bu hayal kırıklığı ve Menderes’in “çetin kişiliği”ne dair değerlendirmeler kimi yorumlara yansımıştı. 1957’in son günlerinde Herald Tribune’de yer alan “Dikkat edilecek bir adam. Çetin bir duruma çetin bir Başvekil” başlıklı yazıda, Sovyet Rusya’nın 1957 yılı içinde tekrarlayan diplomatik taarruzlarının, yiğit ve açıkça konuşan Adnan Menderes’i etkilemediği görüşü tabir edilmişti.

Yazıda, kendisine “Ruslarla iyi geçinmenin bir yolunun olup olmadığı” sorulduğunda Menderes’in yanıtının, “Kuvvetli olunuz, Ruslar müdafaayı anlarlar ve hürmet ederler” biçiminde olduğu da aktarılıyordu. Yazıda, Menderes’e yönelik olumlu pek çok kıymetlendirme yapılmakla birlikte, onun “siyasi muhaliflerini baskı altında tutan anti demokratik siyasetleri benimsediği” argümanı da lisana getirilmişti.

CIA LİDERİ’NDEN 28 NİSAN VE 24 MAYIS 1960’TA DARBE “KEHANETİ”

Demokrat Parti iktidarını her fırsatta eleştiren Amerikan basınının bu yaklaşımının gibisi Amerikan Hükümeti’nin kapalı yazışmalarında da görülüyordu. Fahir Armaoğlu tarafından kaleme alınan, “Amerikan Evraklarında 27 Mayıs Olayı” başlıklı makalede (Belleten, Nisan 1996, Cilt LX – Sayı 227) bu çeşitten evraklara yer verilmişti. Bunlardan birisinde, CIA Lideri Allen Dulles’ın, 28 Nisan 1960 günü yapılan ABD Ulusal Güvenlik Heyeti toplantısında yaptığı konuşmada DP iktidarına karşı eleştirel yaklaşımı yer alıyordu. Dulles, 27 Mayıs cuntacılarının kanlı darbesine yalnızca 29 gün kala yaptığı bu değerlendirmede, Menderes Hükümeti’nin İsmet İnönü ve CHP’ye yönelik tavrının çok sert olduğunu sav etmişti. Dulles ayrıyeten, bir “kehanet”te de bulunarak, “Eğer anayasal yordamlar dikkatle uygulanmayacak olursa, şu anda Güney Kore’de mevcut olan durum (darbe ortamı) Türkiye’de de ortaya çıkabilir” demişti.

Tekrar birebir günlerde ABD üst idaresine sunulan bir öteki kıymetlendirme notunda da benzeri değerlendirmeler yer almıştı:

“Türkiye’deki son gelişmeler Amerika için külfetler oluşturmaktadır. Başbakan Menderes’in taktikleri, siyasal istikrarı kuşkulu duruma getirmektedir. Amerika, Menderes’in, muhalefetin ‘tanınmış ve saygın’ önderlerine karşı daha da şiddetli önlemler almasından kaygı etmektedir. Türkiye’nin iç siyasetine Amerikan aleyhtarlığı girmiştir. Bütün bu gelişmeler, Amerika’nın Türkiye’deki faaliyetleri ve buradaki kolaylıklardan yararlanmasını tehlikeye sokabilir.”

CIA Lideri Allen Dulles, ABD’nin Türkiye Büyükelçisi Avra M. Warren’le yaptığı peş peşe görüşmelerin akabinde ABD Ulusal Güvenlik Konseyi’nde 24 Mayıs 1960 tarihinde yaptığı konuşmada “kehanet”ini bir defa daha tabir etmişti:

“Öğrenci şovları artmıştır ve ayaklanmaya artık öğrenci olmayanlar da katılmaktadır. Hatta bu şovlara kimi subaylar da katılmaktadır. Türk polisi ile Türk askerî kuvvetleri ortasında bariz bir zıddiyet göze çarpmaktadır. Türk Ordusu bölünmüştür. Yüksek rütbeliler hükümete sadık kalırken, küçük rütbeliler, hükümet ile muhalefet ortasında bölünmüş durumdadır. Türkiye’deki durumun daha da kötüleşeceğine inanıyorum. Hatta ve hatta ordunun iktidarı ele alması da mümkündür.”

Ensonhaber