Troya Hazineleri’ni kurtaran, Hisarlık Tepe’nin 3 bin kuruşa kamulaştırılması oldu

Homeros’un İlyada Destanı’nda yer alan, 10 yıl süren savaşlar, yangınlar ve sarsıntılarla tekraren sefer yıkılıp yine kurulan 5 bin 600 yıllık geçmişe ışık tutan Troya Örenyeri’nde, 150’nci yıl hafriyatları sürüyor. 29 Haziran 1871’de başlayan hafriyatlar, Alman amatör arkeolog Heinrich Schliemann’ın Atina’ya kaçırdığı Troya Hazineleri ve Osmanlı Devleti’nin eski eserler ile ilgili verdiği hukuk çabası, Osmanlı evraklarıyla de bugüne ışık tutuyor.

HİSARLIK ZİRVE KAMULAŞTIRILDI, BİRÇOK ESER KURTULDU

1870’te Troya’yı bulmak için Çanakkale’ye gelen Heinrich Schliemann, resmi olmayan kazılara başladı. Periyodun birtakım tarla sahiplerinin şikayeti üzerine hafriyatlar durduruldu. Bunun üzerine Hisarlık Zirve’deki Troya Antik Kenti’ni bulmak isteyen Heinrich Schliemann, devrin Maarif Nazırı (Milli Eğitim Bakanı) Saffet Paşa ile görüşerek, burayı almak istediğini söyledi. Gereken müsaadesi göndereceğini belirten Saffet Paşa, bir memur görevlendirerek Hisarlık Zirve’yi kamulaştırdı. Hisarlık Zirve’nin kamulaştırılmasıyla tıpkı vakitte hafriyat yapmak isteyen Heinrich Schliemann’ın çıkaracağı yapıtlardan hak talep etmesi de engellendi.

ÇALINAN HAZİNELER İÇİN OSMANLI DEVLETİ BÜYÜK GAYRET VERDİ

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Troya Hafriyat Lideri Prof. Dr. Rüstem Aslan, Anadolu topraklarının, dünya kültür mirasında harika güç olduğuna dikkat çekti. İnsanlık tarihindeki pek çok gelişim, kademe ve sıçramanın bu topraklarda gerçekleştiğini tabir eden Aslan “İşte bu topraklardaki en değerli yerleşmelerden bir tanesi de Troya’dır. Troya Örenyeri resmi hafriyatları, günümüzden 150 yıl evvel başlamıştır. 1870’li yıllarda bu bölgede Troya’yı aramaya gelen Heinrich Schliemann, devrin maddelerini ve bazı zayıf noktalarını kendi lehine kullanmak isteyerek, hafriyat çalışmalarına başlamıştır. 1870 yılında resmi olmayan hafriyatları, o periyottaki kimi tarla sahiplerinin şikayeti nedeniyle durdurulmuş ve Troya Höyüğü’nün bir kısmı Saffet Paşa tarafından kamulaştırılmıştır. Böylece hem Troya yapıtlarının pervasızca kaçırılması önlenmiş hem de Osmanlı Devleti’nin Troya’ya verdiği ehemmiyet görülmüştür. Fakat daha sonraki yıllarda Heinrich Schliemann, yaptığı kazılarda farklı yollar ve prosedürler deneyerek değerli buluntuları ve hazineleri çalmıştır. 1873’te çalınan hazinelerin geri alınması için Osmanlı Devleti’nin verdiği büyük bir eforun olduğunu görüyoruz. Atina’daki dava süreci de yeniden Osmanlı Devleti’nin, Troya yapıtlarını geri almak, sahiplenmek için verdiği çabayı görebiliyoruz” dedi.

“SAFFET PAŞA 3 BİN KURUŞA KAMULAŞTIRIYOR”

Troya Müzesi Müdürü Rıdvan Gölcük de Troya ile ilgili hatırlanması gereken ismin periyodun Maarif Nazırı Saffet Paşa olduğunu söyledi. Saffet Paşa’nın, 1869 yılında çıkardığı kanun ile yapıtların yurt dışına çıkartılmasının engellendiğini belirten Gölcük, “Fakat kanunda bir açıklık var. Açıkça, ‘Eğer eserler özel mülkiyette çıkarsa, çıkanların tamamı şahsa aittir’ diyor. Schliemann 1871 yılına gelindiğinde Troya’nın konseyi olduğu Hisarlık Zirve alanının 40 dönümünü Kumkale köylüsünden satın almak istiyor. Zira satın aldığında araziden çıkan her şey yüzde 100 kendisinin olacak. Lakin Saffet Paşa çok uyanık bir devlet adamı. Schliemann müsaade için kendisine gittiğinde hedefini soruyor. Hisarlık Tepe’de Troya Antik Kenti’ni çıkartmak istiyorum, bir yer alacağım kendime diyor. Kendine nereden yer alacağını soruyor. Şuradan, tam bu noktadan yer alacağım diyor. Saffet Paşa, Schliemann’a ‘tamam siz gidin, müsaadesi size göndereceğim’ dedikten sonra başka kapıdan memuru çağırıp Hisarlık Tepe’yi kamulaştırma talimatı veriyor. Saffet Paşa 3 bin kuruşa, 40 dönümlük araziyi kamulaştırıyor. Şayet Hisarlık Zirve kamulaştırılmasaydı, Schliemann çıkarılacak yapıtlarda büsbütün hisse sahibi olurdu. Saffet Paşa, Hisarlık Tepe’yi kamulaştırdı. Devlet olarak çıkanlar için bizim mülkiyet hakkımız doğdu. Aslında içinde bulunduğumuz 2021 yılı yalnızca Troya Örenyeri hafriyatlarının 150’nci yılı değil, Hisarlık Tepesi’nin kamulaştırılmasının da 150’nci yılı. Bu yalnızca bu mülkiyet kamulaştırması değil, Troya’daki hakkınızı elde edişiniz” diye konuştu.

“ESKİ ESER KANUNUNDAKİ BİRİNCİ DAVA”

1873 yılında Heinrich Schliemann tarafından yapıtların Atina’ya kaçırdığını da hatırlatan Gölcük, şöyle devam etti:

“Eserlerin kaçırıldığı anlaşılır, anlaşılmaz İzzetin Efendi soruşturmacı olarak Çanakkale’ye gönderiliyor. İzzettin Efendi yapıtların nasıl kaçırıldığını anlamaya çalışıyor. Atina’da Müze-i Hümayun Müdürü Anton Dethier’i gönderip, dava açıyoruz. Şu çok değerli, bir eski eser davası nasıl olur dünyada bunun örneği yokken, siz bu hususta gidip dava açıyorsunuz. Bu da dünyadaki birinci eski eser davasıdır. Dava açılıyor, birinci mahkeme kaybediliyor akabinde dava kaybedilir, kaybedilmez gazetelere protesto yazıyorsunuz. Diyorsunuz ki, ‘Bunları alan satan olursa peşini bırakmayacağım.’ Bugünkü manada temyize gidiyorsunuz. Bir daha mahkeme açıyorsunuz, mahkemeyi kazanıyorsunuz. Heinrich Schliemann altınları saklamış, altınlar Atina’da bulunamıyor. Altınları araştırması için iki tane hafiye tutuyorsunuz. Şu uğraşın büyüklüğüne bakın. Birinci kanunu çıkartıyorsunuz, yurt dışına çıkartmak yasak. Kamulaştırmayı yapıyorsunuz, arkeolojik alandaki birinci kamulaştırmalardan birisidir ve eski eser kanunundaki birinci davayı açıyorsunuz. Birinci hukuk uğraşını başlatıyorsunuz. Troya’da eser korumacılığı konusunda 1800’lü yıllar çok büyük bir çabayla geçmiş. Bu gayretin ve geleneğin devamı olarak bugün de Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Gayret Dairesi Başkanlığı, eski eser kaçaklığı konusunda dünyada en tesirli ve büyük çabayı veren kurumların başında geliyorlar.”

TROYA ÖRENYERİ HAFRİYATLARI

Troya Örenyeri’nde birinci resmi hafriyatlar, (SOR) 1871 yılında amatör arkeolog Heinrich Schliemann tarafından başladı. 1893-1894 yılları ortasında hafriyatlar Wilhelm Dörpfeld, 1932-1938 yılındaki hafriyatlar Amerikalı arkeolog Carl W. Blegen ve 1988-2005 yılları ortasındaki hafriyatlar ise Alman arkeolog Manfred Korfmann tarafından gerçekleştirildi. 2013 yılından bu yana ise Troya Örenyeri hafriyatları Prof. Dr. Rüstem Aslan başkanlığında yapılıyor.