Hayvan Hakları Yasası nihayet çıkıyor. Taslağın yakında teklif haline dönüştürülüp TBMM gündemine gelmesi bekleniyor.
Düzenleme yasalaştığında, bu bahisteki pek çok sıkıntılı alanın düzelmesi umuluyor. Çünkü çağdaş insanın hayvanla olan alakası nitekim sıkıntılı fakat bu demek değil ki geçmişte, hele hele uzak geçmişte insan – hayvan alakası iyiydi. İnsanlığın asırlar boyunca akıl dışı olana, hurafeye, batıl itikada olan düşkünlüğü, hayvanları birbirinden tuhaf durumların baş aktörü haline getirmişti. Üstelik bu durum, günümüzde bile pek çok coğrafyada devam etmekte.
“HYV”Dİ, “HAYEVÂN”A DÖNÜŞTÜ, NİHAYET “HAYVAN” OLDU
Hz. Âdem’den bu yana var olan hayvanları isimlendirme, gerek Sâmi lisanları, gerek Arapça gerekse de Latincede birebir mantıkla ortaya çıkmış: “Canlı oluş.” Sâmî lisanındaki “hyy” (yaşamak, canlı olmak) kökünden “hyv”, vakitle “hayevân”a dönüşmüş. Bugün kullandığımız “hayvan” da sözün son hali. Emsal biçimde Batı lisanlarında hayvan manasına gelen “animal” de tekrar canlılığa atıfta bulunuyor. Dinler tarihinde, hayvanların canlılığının da ötesinde, içinde bir ruh olduğunu kabul eden “animizm” dini var. Bugün görsel sanatların vazgeçilmez ögelerinden birisi olan animasyon da (canlandırma) tekrar bu kökten geliyor. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi’nin “hayvan” unsurunu kaleme alan Kürşat Demirci, bu canlı kümesinin inançlarla iç içe geçmiş tarihî sürecine dair kapsamlı bilgiler veriyor.
HAYVANLAR YIĞINLA HURAFEYE ALET EDİLDİ
Bugünden geriye yanlışsız bakıldığında, insanlık, çok uzun asırlar boyunca hayvanlara manevî güçler atfedip, kimi hayvanlarla tuhaf etkileşimlere (kutsama) girmiş. En eski vakitlerden günümüze kadar çeşitli hayvan cinsleri dinî açıdan ya ibadet nesnesi ve vasıtası olarak görülmüş yahut bir kültle ilgili kabul edilmişti. Çok sayıda mitolojide “hayvanların bilgeliği” ya da “sihir – kehanet yüklü oluşları”, bıkıtıracak kadar birbirinin tekrarı bir biçimde karşımıza çıkar. Hayvanlar asırlar boyunca – doğal olarak hiçbir dahillerinin olmadığı – batıl itikadın, hurafenin tam odağında, insanın yanı başında var ola geldi.
İnsan toplulukları çok uzun vakit, teğe bir avcılık yaptılar, bu durum da onların hayvanlar hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmalarına yol açtı. Avcılıkta kan dökülmesi, dökülen bu kanın hayvanın hayatına son vermesi insanların “kanda ruh olduğu” fikrine kapılmalarına yol açmıştı. Bilhassa Sâmî kavimlerde bu inanış sonucunda kana bir kutsiyet atfedilerek, onun boş yere akıtılamayacağı niyeti doğmuş, bu da hayvanların etrafında törensel pratiklerin ortaya çıkmasını sağlamıştı.
“KÂHİN HAYVAN”IN BÖBREĞİ İNSANLARA “YOL GÖSTERİRDİ”
lkel kavimlerde hayvanlarla ilgili olarak görülen en temel davranış biçimlerinden birisi, onların kehanet yahut falcılıkta kullanılması oldu. Beşerler, kuş, yılan, balık, deve, koyun vb. hayvanların davranışlarını gözlemliyor, onların tabiat üstü yetenekleriyle kimi olayları evvelce haber aldıklarına inanıyor, hayvanın gittiği istikamet, çıkardığı ses üzere emarelerden bir sonuca varıyorlardı. Hayvanların iç organlarının da kehanet için işaretler taşıdığına yönelik inanışlar da vardı. Değerli bir karar öncesi bu gayeyle hayvan öldürülür, sonra da karaciğer, kalp, böbrek ya da kemiklerine bakarak, buradaki biçimlerden manalar çıkartılırdı. Anadolu, Batı İran, Mısır, Mezopotamya, Kafkasya bölgelerinde bugün bile bu batıl itikadın izlerini görmek mümkün.
YILAN DERİ DEĞİŞTİRİYOR, O VAKİT SONSUZA KADAR YAŞAYACAK!
Hayvanları hayatının merkezine koyan inanışlar ortasında Sumerler, Urartular ve Asur-Babil topluluğu için boğa çok değerliydi. Boynuzları ile hilal ortasında bağ kuran bu miletler, boğanın gücünü Ay’dan aldığını düşünüyordu. Kimi Mezopotomya ulusları ise daima derisini değiştiren yılanın bu özelliğini “sonsuz hayat” metaforuyla ilişkilendirmiş, bu hayvanları “sonsuz ömür sahibi bilge” olarak görmüşlerdi.
ANTİK MISIRLILARIN “B*K BÖCEĞİNDEN TANRI”LARI VARDI
Mısır’da kült hayvanlarından birisi kediydi. Kedi; paklık, özgürlük, egoizm ve şehvetin sembolü olarak görülüyordu. Eski Mısır’ın ilah ve tanrıçalarından kimileri bu nedenle kedi formunda tasvir edilmişti. Mısırlılar maymunları da kutsal sayardı. Maymunların şafak sökerken çıkardığı seslerin “dua” olduğuna inanan Antik Mısırlılar, maymunların etrafından saygılı bir halde toplanır, onların sabah duasını “yönetmesine” huşu içinde eşlik ederlerdi. Bu coğrafyada kutsal sayılan yahut bir kültle ilişkilendirilen öbür kıymetli hayvanlar da şunlardı: Timsah, domuz leşi (Mısır), inek (Sümer, Asur-Bâbil, Mısır), karga (Asur-Bâbil), keçi, geyik, balık, sinek, baykuş, koyun (bütün Mezopotamya). Eski Mısır’da ayrıyeten b*k böceği de (scarabaeus) kutsal sayılıyordu. Bu böcek çeşidinin renkli, parlak kabuğu ile güneş ortasında bir bağ kuran “Mısırlı kafası”, onun dünyanın hayat kaynağı olan güneşten beslenen “yerel bir tanrı” olduğunu varsayıyordu.
Hindistan ve devamındaki Uzak Doğu coğrafyasında ise fil “bilge”, maymun “ilahlarla beşerler ortasında aracı” olarak görülmekteydi. Günümüzde bile bölgedeki pek çok tapınak, bu iki hayvana adanmış halde inananlarının akınına uğramakta. Filler ve maymunlar bu tapınaklarda en hoş kurallarda bakılıp, beslenmekte. Java Adaları’nda da kısırlığı iyileştirdiği inancıyla maymunlar cömert takdimelerle hâlâ ödüllendirilmekte. Buralardaki kimi bölgelerde ise maymunu nadiren “hilebazlık ve çirkinliğin” sembolü sayan inanışlardan ötürü onları toplumsal hayattan uzak tutulmaya çalışıldığı da görülüyor. Çin’de ise destekli kabuğununda ötürü dünyanın kaplumbağa üzerinde durduğu inancı çok eski çağlardan günümüze kadar ulaşmıştı. Hindistan’da da asırlar boyunca ineğin kutsal sayılması, en yaygın antik çağ inanışı olarak hala varlığını sürdürmekte. Başta Mezopotamya olmak üzere bu coğrafyalarla etkileşim içinde olan Antik Yunan ve Roma dinlerinde de hayvan kültü başkalarına çok benzeri bir biçimde inanç dünyasında yer almıştı.
CAHİLİYE ARAPLARI’NIN TOTEMLERİ HAYVAN FİGÜRLERİYDİ
Sâmi dinleri ve bilhassa Yaudilik’ten etkilenen cahiliye periyodu Arapları da hayvanlara kutsiyet atfetmeyi inançlarına taşımışlardı. Buna nazaran her kabile, bilhassa hayvanlardan seçilen totemler etrafında oluşan bir inanç örgüsünü benimsemişti. Hz. Nuh kavminin kıymetli ilahları olan Yegūs (aslan), Yeûk (at) ve Nesr’e (kerkenez kuşu) Arabistan yarımadasının da ilahları ortasındaydı. Bölge halklarından Nabatîler ise yunus balığını totem olarak seçmiş ve bu balık için çok sayıda tapınak inşa etmişlerdi.
Cahiliye Arapları, hayvanları maddî ve mânevî kimi kıymetlerin sembolü olarak tasavvur ediyordu. Buna nazaran; baykuş mevtin, horoz cömertliğin, kertenkele ihanetin, toy kuşu aptallığın, aslan yüreğin, koç kahramanlığın, karga gece ve ıstırabın, deve sabır ve dayanıklılığın, at savaş ve gücün sembolüydü. Deve, at, koyun, inek ve arıda “uğur”; köpek, kedi ve kargada ise “uğursuzluk” vardı. Araplar, diğer bir vücutta yine dünyaya gelmeye de inanıyor, bunun da hayvanlarla gerçekleştiğini düşünüyorlardı. Ölenlerin ruhu baykuş olarak geri gelirdi, fare ve kertenkeleler de berbat insanların vefatlarından sonra yeniden bedenlenmiş haliydi.
İskoçyalı dinler tarihi akademisyeni Ninian Smart ise Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası 1982/1’de merhum Prof. Dr. Günay Tümer çevirisiyle yayınlanan “Tarih Öncesine İlişkin Dinlerle İlkel Dinler” başlıklı makalesinde, eski çağ insanlarının bir kısmının hayvanlarla olan ilgisinde “insan yiyen- yemeyen” ayrımında şekillenen bir kutsiyetten de bahsetmekte. Smaart’a nazaran; insan yemeyenler “iyi hayvan” olarak nitelendirilirken, yiyenler ise “kötü hayvan”dı. Buna nazaran; insan yiyen hayvanlar makûs kabul ediliyordu lakin vakit içerisinde onların zararlarından korunmak için de kutsal sayılmaları inanışı yaygınlık kazanıyordu. Böylelikle bu tip hayvanlara saygılı davranılmış, suretleri de totem, heykel ve gibisi nesnelerle görünür hale getirilmişti.
Ensonhaber
